Dinleme Odalarında Hoparlör Yerleşimi

Stereo Hoparlör Yerleşimi

Stereo, gerek basitliği gerek zarafetiyle her zaman ilk akla gelen hoparlör sistemidir. Son 50 yıldaki albüm kayıtlarının tümü stereo hoparlörler düşünülerek kaydedilmiştir ve surround materyaller dahi stereo sistemlerde çalınmaya uygun şekilde tasarlanmaktadırlar.

Hoparlör ve Dinleyici için Doğru Konumlar

Stereo sistemlerde ses sahnesi bir sağ ve bir sol olarak iki hoparlör ile oluşturulmaktadır. Hoparlörlerin dinleyiciye olan açısı, ses sahnesinin genişliğini ve sahnenin merkezindeki seslerin düzeyini belirler. İdeal bir hoparlör yerleşimi, yeterli genişlikte bir ses sahnesi sağlamakla beraber sol, sağ ya da merkezdeki seslerin üçünün de aynı düzey ve tınıda dinleyiciye ulaştırır.

Hoparlör yerleşiminde genel kabul görmüş açılar, aşağıdaki diyagramda görülen, ITU-R BS.1116-1 standardında sunulmuş olan yerleşimdir. Oda şartlarına ve hoparlörlere bağlı olarak ufak değişiklikler uygun olabilecek olsa da, yaklaşık olarak doğru bir yerleşim, hoparlörlerin her iki yöne doğru 30° açıkta olduğu, aşağıda verilmiş olan yerleşimdir.

Yerleşim tamamlandıktan sonra sol, sağ ve merkezdeki seslerin dengesi bir test CD’si kullanılarak kontrol edilebilir. Sol ve sağ hoparlör arasındaki ses seviyeleri odanın karakterinden ötürü tutmayabilir. Böyle bir durumda amplideki sağ-sol (balance) ayarı kullanılarak ses bir yöne doğru bir miktar kaydırılabilir. Bu ayarın yapılması ile merkezdeki seslerin de tam olarak merkez konumda belirmesi sağlanmış olur.

Yan ve Arka Duvara Olan Mesafe

ITU-R BS.1116-1 standardında hoparlörlerin duvarlardan en az 1m uzaklığa yerleştirilmiş olması beklenmektedir. Ancak pek çok oturma odasında bu tür bir yerleşim mümkün olmamaktadır.

Hoparlörün duvarlardan uzaklaştırılmasının istenmesinin sebebi duvarlardan yansıyan seslerin orijinal sese eklenerek sesin niteliğini bozmasıdır. Özellikle yan duvarların bu konuda yıkıcı etkileri olmaktadır. Ancak arka duvar, alçak frekans seslerin yansıma yoluyla desteklenmesine imkan vermekte olup faydalı olabilmektedir. Bu sebeple çoğu dinleme odasında hoparlörler yan duvarlardan uzak fakat arka duvara ne çok uzak ne de çok yakın yerleştirerek bir orta durum bulunmaya çalışılır. Bu orta durum için başlangıç noktası olarak 60cm alınabilir. Bu mesafe, hoparlör ön yüzü ile arka duvar arasında ölçülen mesafedir ve yaklaşık 20cm genişliği olan pek çok hi-fi hoparlör için iyi sonuç vermektedir.

Hoparlörlerin arkasındaki duvara ses yutucu malzeme konması orta frekanslardaki girişimi azaltacaktır ve duvara bir miktar daha yaklaşılmasına imkan verebilir. Aynı şekilde duvardan uzaklaşılması sonucu azalan bas cevabı da harici bas hoparlörleri kullanılması ile bertaraf edilebilir. Yerleşimleri bir arkadaşınızın siz dinleme konumundayken yapması önerilir. Bu şekilde etkileri anında görebilir ve kolayca karar verebilirsiniz.

Hoparlör Ne Yöne Bakmalı?

Hoparlörlerin baktığı yön öncelikle yüksek frekansları etkileyecektir. Çoğu kaynakta, hoparlörlerin dinleyicinin kulağına direkt olarak bakması önerilmektedir ancak bazı hoparlörlerde bu çok parlak bir sese sebep olmaktadır. Hoparlörün dinleyiciden çok farklı bir yöne bakması ise, hoparlörün yüksek frekans enerjisinin bize oda duvarlarından yansıyarak dolaylı şekilde ulaşmasına ve bu bölgedeki detayların kaybolmasına sebep olmaktadır.

Bu konuda en uygun seçim, hoparlörün dinleyicilere döndürülmesi ve sonrasında da dinleyicinin tercihine bağlı olarak bir miktar (10° ila 20°) saptırılmasıdır. Eğer hoparlörler yan duvarlara yakın ise bu saptırmanın içe yani oda merkezine doğru yapılması uygun olacaktır. Aksi takdirde saptırma dinleme hattının karşısına doğru yapılabilir. Bu noktada daha kolay karar verebilmek için referans bir kulaklık ile karşılaştırma yapmak ve değişikliklerin etkisini anında görebilmek için de hoparlörleri hareket ettirme işlerini siz dinleme konumundayken bir arkadaşınızın yapması önerilir.

Subwoofer Yerleşimi

Oda Modları

Bas hoparlörleri, büyük dalgaboyunda sesler oluşturarak odayı oldukça farklı bir şekilde tahrik ederler. Bu frekanslarda çoğu oda doğal titreşim halleri yani oda modlarına sahiptir ve bu modları tahrik eden bas hoparlörleri, oda içerisinde dengesiz bas cevabı oluşmasına sebep olabilir. Bu en kolay bas gitar ya da kontrbas içeren bir müzikte, bas notaları arasındaki dengesizlik ile anlaşılır. Bazı notalar rahatsız edici şekilde uzar ve çınlarken, bazıları adeta yok olacaktır. Uzayan notalarda ses hoparlörlerden değil odadan gelmektedir. Oda bu seslerde tıpkı bir enstrüman gibi tınlamaktadır.

Eğer alçak frekanslarda yeterince güce sahip bir hoparlör sisteminiz var ise, oda modlarının ses sisteminiz üzerindeki etkisini görmek için aşağıdaki ses dosyasını çalabilirsiniz. Daha sonra aynı dosyayı bir de kulaklık ile dinlerseniz, oda içerisinde bas seslerdeki iniş çıkışları kolaylıkla farkedebilirsiniz.

20Hz-200Hz log sweep

Düzenlemeler ve Yerleşim Önerileri

Oda modlarının etkisini azaltmak için oda içinde bu tür sesleri yutabilen objelerin bulunması gerekir. Bu objelere örnek olarak hafif duvarlar, kitaplıklar, koltuklar ve pencereler verilebilir. Bunun yanında bu frekanslarda ses yutumu sağlaması için özel tasarlanmış farklı tipte yutucular kullanılabilir. Fakat bu tür yutucuların tasarımı çoğu zaman zahmetli ve masraflı olmaktadır.

Daha basit bir çözüm odayı homojen olarak tahrik ederek modların oluşumunu en başta önlemektedir. Bunun için de ilk akla gelen yöntem birden fazla subwoofer kullanmaktır. Bu yöntemde  T.Welti’nin 2002 tarihli “How Many Subwoofers are Enough” yayınında açıkladığı üzere oda için en az iki, tercihen de dört subwoofer kullanılması önerilmektedir. Subwooferlar oda içine simetrik olarak yerleştirilir ve bu şekilde çok daha az mod tahrik edilmiş olur. Bu tip bir yerleşimin aynı zamanda sesin sizi çevreleme hissini de arttırdığı yeni çalışmalarda ortaya atılan bir olgudur. Önerilen yerleşimler aşağıdaki gibidir.

Bu tip bir yerleşimin gerçekleştirilemediği durumlarda elimizde bulunan tek hoparlörü yine deneme yanılma yöntemi kullanarak oda duvarlarında farklı noktalara yerleştirmeyi denemek gerekecektir. Bu noktada işleri kolaylaştıracak bir püf noktası, subwoofer ile dinleyicinin yer değiştirmesidir. Dinleyicinin sabit konumda ve subwoofer’ın yer değiştiriyor olması yerine, subwoofer dinleyici koltuğuna konulup, dinleyici subwoofer’ın konulacağı noktalarda gezebilir. Bu şekilde dinleyicinin en beğendiği bas cevabına sahip nokta, subwoofer’ın konulması uygun yeri verecektir. Bas cevabı incelenirken aşağıda verilen ses dosyası çalınabilir.

Brown Noise

Eğer dijital bir receiver ya da equalizer’a sahip iseniz bas cevabını iyileştirmek için bu cihazları da kullanmanız önerilir. Bu işlem sırasında yardımcı olması için REW yazılımını ya da receiver ile beraber gelen yardımcı ekipmanları kullanabilirsiniz.