Dinleme Odalarının Akustik Tasarımı

Kritik dinleme uygulamaları için kullanılan odaların iyi performans sunabilmeleri için pek çok kriter bulunmaktadır. Aşağıda bu kriterler ile ilgili bilgi sunulmuştur.

Odanın Büyüklüğü

Dinleme odasının zemin alanı, oda içerisinde gezinen seslerin ne sıklıkta bir duvar ya da engel ile karşılayacağını belirler. Bu sebeple tüm yansıma süreleri bu büyüklüğe bağlıdır ve bu yansımaların ideal zaman aralıklarında gerçekleşebilmesi için odanın zemin alanının belirli aralıklarda olması beklenir.

Stereo dinleme için ideal zemin alanı BS 1116-1’de 20 ilâ 60 m², IEC 60268-13’te de 25 ilâ 40 m² olarak tanımlanmıştır. Bu ölçüler surround sistemler için sırasıyla 30 ilâ 70 m² ve 30 ilâ 45 m² şeklinde değişmektedir.

IEC 60268-13 buna ek olarak yeni yapılacak odalar için referans boyut önerisinde bulunmaktadır. Bu öneri oda genişliğinin 5,3m, yüksekliğinin 2,7m ve derinliğinin de 7,0m olmasını önerir.

Oda Oranları

Oda oranları, alçak frekanstaki ses dalgalarının duvarlar arasında oluşturduğu durağan dalgaların dağılımını etkilemekte ve yansımaların hangi yönden ne sıklıkta geldiğini belirlemektedir. Bu sebeple oda oranlarının belirli kriterler içerisinde olması beklenir.

Aşağıda verilen tablo, dörtgen odalar için önerilen oda oranlarını vermektedir. Bu oranlar durağan dalgaların frekans dağılımının homojen olmasını ve durağan dalgalara bağlı sorunların daha kolay çözülmesini sağlayacaktır.

Durağan dalgalar ile ilgili daha fazla bilgi için Oda Modları makalesini inceleyebilirsiniz.

Çınlama Süresi

Çınlama süresi, oda içerisinde bulunan ses yutucu malzeme miktarına bağlı bir parametre olup oda içerisine yayılan seslerin yutulması için geçen süreyi belirler.

Ortalama bir oturma odasında oldukça düşük olan bu değer,  IEC standardında 0,3 ilâ 0,6 saniye arasında önerilmekte olup 200 Hz aşağısında 0,15 saniye artışa izin verilmiştir. BS 1116-1 standardında daha detaylı bir tanımı olan çınlama süresine alçak frekansların yanında yüksek frekanslar için de ek bir tolerans verilmiştir. Bu standartta çınlama süresi için oda boyutlarına bağlı bir formül ile hesaplama yapılmaktadır ve daha düşük çınlama süresi hedefleri sunmaktadır.

Ses Yutucu Dağılımı

Oda içerisinde oluşan ses yansımaları, hoparlör kaynağından yayılan seslerin farklı duvar yüzeylerine çarparak tekrar dinleyiciye ulaşması sonucu oluşur. Bu yansımalar tek bir seferde ya da çok sayıda duvar ile etkileşerek uzun bir yol katettikten sonra dinleyiciye ulaşabilir. Sesin katettiği yol ve etkileşime girdiği duvarların fiziksel özellikleri, yansımanın karakterini ve dinleyiciye ulaşması için gereken süreyi belirler.

İnsan kulağının algı mekanizması, hoparlörden gelen ilk sesin olabildiğince saf bir şekilde dinleyiciye ulaşmasını ister. Bu da, ilk sesin ulaştığı zaman aralığı içerisinde başka ses yansımalarının oluşarak bu sesi örtmesinin engellenmesini gerektirir. BS 1116-1 standardında bu erken yansımaların önlenmesi için sesin hoparlörden çıktığı andan itibaren ilk 15ms’lik zaman dilimi içerisindeki yansımaların sönümlenmesi şart koşulur. Bunun sağlanması için ilk yansımaların gerçekleşeceği duvarlar geometrik olarak hesaplanmalı ve bu yüzeylerde düzenlemeler yapılmalıdır.

Yansımaların hangi yönden geldiği de büyük öneme sahiptir. Barron ve Marshall, 1981 yılında yaptıkları çalışmalar ile hacim algısının çok büyük oranda yanal yansımalr ve bu yansımaların iki kulak arasındaki uyuşmazlığına bağlı olduğunu bulmuştur. Ando da 1977 yılında bu yansımalar için optimum açıları sunmuştur. Bu sebeplerden ötürü kişiye ulaştıracağı yansımalara bağlı olarak duvarlara uygulanacak yansıtıcılar birbirinden farklı olarak seçilir. Örnek olarak tavan yansıtıcılarının sesi dinleyiciden uzağa yansıtarak bu yöndeki erken yansımaların engellenmesinin gereği verilebilir.

Bu konuda detaylı bilgi için http://www.davidgriesinger.com/ incelenebilir.

Arka Plan Gürültüsü

Arka plan gürültüsü, dinlenilen materyal ve oda yansımalarının çevre gürültüsü tarafından örtülmeden net bir şekilde duyulabilmesi için belirli düzeylerin altında olmalıdır. Bu düzeyler dinleme odası standartlarının çoğunda NR15 olarak tanımlanmıştır. BS 1116-1’de bir adım daha ileri gidilip dinleme noktasında NR 10 gürültü düzeyi talep edilmiştir. Bu değerler yaklaşık olarak 20 dBA’ya tekabül etmekte olup son derece düşüktür ve büyük şehirlerde elde edilebilmeleri için özel yalıtım önlemlerinin alınması gerekir.

Dinleme Düzeyi

Genellikle 80 ilâ 85 dBA arasında tercih edilen dinleme düzeyi, dinleyicinin tercihlerine ve materyal türüne bağlı olarak daha düşük ya da yüksek seçilebilir. Seçim yapılırken yüksek düzeylerin dinleyicilerin sağlığı için zararlı olduğu ve düzeydeki değişikliklerin insan algısının nonlineer özelliklerinden etkilenerek frekans cevabının ideal olmayan bir şekilde algılanmasına sebep olacağı unutulmamalıdır.

Konuyla ilgili diğer makaleler:

Dinleme Odalarında Hoparlör Yerleşimi

Hoparlörlerin Belirleyici Özellikleri